رایسین (به انگلیسی: Ricin) پروتئینی با سمیت بالا است که حتی مقدار اندکی از آن به اندازه چند دانه نمک خوراکی میتواند انسان بالغ را از پای درآورد. بهطور کلی این ماده به شکل گرد سفید رنگ بوده و در صورتی که به غبار تبدیل شود و وارد آب یا غذا گردد، غیرقابل تشخیص است. اثر سمی رایسین هزار برابر بیشتر از سیانور میباشد، همچنین این سم از طریق استشمام، خوردن و تزریق عمل میکند. رایسین از دانه گیاه کرچک به دست میآید. کرچک گیاه بسیار متداولی است. این گیاه اغلب به عنوان گیاهی تزئینی کاشته میشود و اساسا قابلیت رشد در هر جایی را دارد؛ گیاهی که به خاطر برگهای میخمانند و میوههای خاردار عجیب خود شهرت دارد. از این گیاه همچنین محصول مهمی به دست میآید: دانههای آن سرشار از روغن هستند، و روغن کرچک کاربردهای مشروع و قانونی فراوانی دارد. روغن کرچک ملیّن متداولی است، و از آنجاییکه در مقایسه با سایر روغنهای گیاهی از مقاومت گرمایی بالایی برخوردار است، جایگزین مناسبی برای روغنهای نفتی در صنعت به شمار میرود.
اين گياه به شدت زهرآگين به واسطه اينكه از آن در قتل دگرانديش بلغاري، گئورگي ماركوف استفاده شدهاست، شهرت دارد. در هفتم سپتامبر 1978 وي در نزديكي پل واترلو در انتظار اتوبوس ايستاده بود كه ناگهان در پشت ران پاي راستش احساس ضربه كرد. وقتي پشت سرش را نگاه كرد مردي را ديد كه خم شده تا چترش را از زمين بردارد. ماركوف پس از آن دچار تب شديد شده و به بيمارستان منتقل شد و سه روز بعد درگذشت. حين كالبدشكافي گلولهاي كوچك از جنس آلياژ ايريديوم-پلاتين درون ران پاي وي پيدا شد كه درون آن حفرهاي كوچك ايجاد شده و مقداري كم از سم رايسن درون آن جاسازي شدهبود. اين گلوله با استفاده از تفنگي بادي كه درون چتر كارگذاشته شدهبود، به سمت وي شليك شده و منجر به مرگ وي شدهبود.
رایسین پروتئینی سمی است که سلولهای بدن را آلوده و توانایی آنها را برای سنتز پروتئینهای خود سد میکند. بدون وجود سلولهای پروتئینساز، کارکردهای کلیدی بدن خاموش میشود؛ و حتی در افرادی که از این سم خطرناک جان به در میبرند، ضایعات اندامی دائمی بر جای میماند. آلودگی به رایسین یکی از ناخوشایندترین راههای مسمویت است. به گفته مرکز کنترل بیماریهای آمریکا (CDC)، قربانیانی که این سم را میبلعند شش ساعت پس از خوردن آن دچار اثرات گوارشی شدیدی مانند اسهال و استفراغ میشوند، که ممکن است به از دست دادن شدید آب بدن منجر شود. سپس رایسین سلولهای اندامهای حیاتی معدهای و رودهای را آلوده میکند، و با حرکت در داخل بدن باعث از کار افتادن کلیهها، کبد و لوزالمعده میشود.
استنشاق این سم اثر متفاوتی دارد، چرا که رایسین با اندامهای متفاوتی از بدن واکنش میدهد. در این حالت به جای مشکلات معدهای و رودهای، فرد دچارسرفههای خونی و لزج میشود، ریهها از مایع پر میشوند، و در نهایت قربانی توانایی نفس کشیدن را از دست میدهد و میمیرد.
تزریق این سم نیز اثرات متفاوتی دارد که به محل تزریق بستگی دارد؛ اما به طور کلی منجر به استفراغ و بروز نشانههای آنفولانزا، ورم اطراف ناحیه تزریق، و در نهایت از کار افتادگی اندامها به دلیل انتقال پروتئین در بدن توسط سیستم گردش خون میشود. مرگ در اثر بلع و یا تزریق معمولا طی سه تا پنج روز دردناک و زجرآور پس از تماس اتفاق میافتد.
نکته جالب این است که هیچ نشانه و علامت فوری برای این مسمویت وجود ندارد، و در عوض قبل از آشکار شدن نشانهها ممکن است تاخیری قابل توجه در حد یک یا دو روز وجود داشته باشد.
تماس رایسین با پوست بدن عموما کشنده نیست، اگرچه میتواند باعث بروز واکنشهای متفاوتی از سوزش گرفته تا ایجاد تاول شود.
در تاریخ ۱۶ آوریل ۲۰۱۳ نامهای در مرکز کنترل محمولههای پستی کاخ سفید کشف شد این نامه برای باراک اوباما پست شده بود، و نامهای دیگر به سناتور دمکرات ویکر در سنای آمریکا ارسال شده بود که هیچکدام به مقصد نرسیدند. در تاریخ یک اکتبر ۲۰۱۸ نامه ای خطاب به رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ نوشته شده بود؛ اما هرگز به داخل کاخ سفید هم راه نیافت این نامه سمی در حالی کشف شد که روز قبل آن هم پنتاگون ۲ نامه دیگر دریافت کرد که حاوی سم مرگبار رایسین بود. این نامه ها خطاب به «جیمز متیس»، وزیر دفاع آمریکا و «جان ریچاردسون»، فرمانده عملیات نیروی دریایی آمریکا نوشته شده بودند.